* 'De Enschedese stadsgezichten', serie (1981-1987)

Toen ik in 1980 begon gebruik te maken van de zgn. Beeldende Kunstenaars Regeling, had ik er behoefte aan om de goed betalende gemeenschap werk te verkopen waar ik die gemeenschap een plezier mee zou doen. Ik besloot om een portret te maken van Enschede, de stad waar ik sinds 1972 woonde en die ik al flink had zien veranderen. 

Een portret in panorama's en fragmenten waarin de overgangsfase getoond zou worden van de textielindustriestad, die het geweest was vóór mijn komst, naar de volgende fase, die zich toen nog niet duidelijk aftekende. Lege fabrieksgebouwen en later de lege vlaktes waar die gebouwen gesloopt waren, bepaalden de sfeer van de stad. Ik ging opzoek naar taferelen die mij frappeerden, of die ik om wat voor reden dan ook de moeite waard vond om te vereeuwigen.

Als eerste de met wilde wingerd begroeide fabrieksmuur van de Van Heek-fabriek Schuttersveld, waar ik jarenlang regelmatig langs was gefietst. Vooral in het najaar prachtig, wanneer er rode vlammen in verschijnen.

'Middag in mei'. De elk jaar weer overweldigende bloesempracht van de japanse kers langs de Hoge Boekelerweg, de straat waar ik in 1976 was komen wonen.

Tweemaal het Weth. Nijkampviaduct, waar ooit treinsporen onderdoor liepen voor goederenvervoer van en naar enkele textielfabrieken. De grond lag er in '81 bezaaid met sporen van die industrie: de kartonnen 'cones', waar in de spinnerijde draden op werden gewonden, die in de weverij weer werden afgewonden.

De grafitti onder het viaduct ademden een toen al achterhaalde, volstrekt onartistieke sfeer. Terwijl het gat in de ozonlaag ten gevolge van het gebruik van CFK-houdende spuitbussen toen al een hot item was, zie je hier de schrijvers nog met een emmertje verf en een blokkwast hun tag-avant-la-lettre maken.

Het viaduct is inmiddels spoorloos verdwenen.

Autosloperij langs de Zomerweg onder de schoorsteen van de oude steenfabriek.

Oldenzaalsestraat met bloeiende kastanjeboom.

'De opgeheven verzonken spoorlijn naar 's lands einder' I, II en III. 

Drie jaargetijden. Gezien vanaf  de brug de de Noord-Esmarkerrondweg over dit in het landschap uitgegraven tracé.

Elk van deze drie tekeningen is een vierkante meter groot.

In het snijpunt van deze twee diagonalen is een piepklein fabrieksschoorsteenpijpje zichtbaar. Dat is er een van een textielfabriek in Gronau, bij 'de pruus' dus.

                                                                                Dit is een met gouache ingekleurde pentekening.

De enige van m'n Enschedese stadsgezichten die niet als pasteltekening isuitgevoerd, is deze, de inmiddels alweer verdwenen nieuwbouw van de brouwerij van Grolsch aan de Roomweg. Ik vond het moeilijk te verteren dat deze staalconstructie voor altijd aan het oog onttrokken zou gaan worden door saaie beplating. Na de vuurwerkramp werd de constructie toch weer een beetje zichtbaar, en helemaal toen de hele fabriek werd gesloopt wegens verhuizing naar de nieuwbouw.

De grootscheepse renovatie van de wijk Patmos vond ik een indrukwekkende gebeurtenis. In enkele fases zijn alle bewoners in tijdelijke 'wisselwoningen' ondergebracht (zie hieronder).

Op dit panorama van de Patmossingel zijn enkel stadia naast elkaar te zien: van ontmanteling links, tot eindresultaat rechts.

'Veenstraat weerspiegeld'. In de jaren zeventig was midden op wat in feite de Veenstraat was dit moderne ABN bankgebouw neergezet. In de weerspiegeling van de bronskleurige ruiten staat het laatste restje van deze straat, met links 'Het Oaldste Hoes', dat als zowat het enige de grote stadsbrand van 1862 alsmede alle later rampspoed had doorstaan, maar in de tachtiger jaren toch maar werd afgebroken en voor mogelijke herbouw werd opgeslagen. Mij is niet bekend of dit ooit gebeurd is. Het gebouw rechts is het Elderinkshuis, het andere gebouw dat die stadsbrand had overleefd.

Van deze tekening bestaan twee versies. Van de andere heb ik nog geen foto teruggevonden. Ze verschillen in materiaalgebruik, maar wat het meest in het oog springt is dat het boompje dat in het midden van de weerspiegeling staat op de ander ook vóór het gebouw is afgebeeld. Die variant is in bezit gekomen van ABN Amro en heb ikzelf in het afgebeelde gebouw opgehangen.

Het met een grote rododendronhaag omzoomde grasveld voor de Oosterbegraafplaats aan de Zuid- Esmarkerrondweg. Het was vooral de krachtige uitstraling van de violette bloesems die me heeft verleid tot het maken van deze pasteltekening, de grootste van de serie stadsgezichten. Jammergenoeg en tot mijn schande mag ik wel zeggen, bleek al na een jaar dat de kleurstof in de krijtjes die ik had gebruikt voor de bloesems, niet lichtecht was zodat, als deze pastel nog bestaat, de bloesems wel wit zullen zijn. De voetballende jongens bleken naderhand overigens de kinderen te zijn van een vrouwdie bij mij op de Aki had gezeten en de man die het groen onderhield.

Enschedees Oude Markt kort voor een grote opknapbeurt begin jaren tachtig. Dat de toren scheef lijkt ligt aan de foto, maar ik heb geen andere. Dat de toren er niet helemaal op staat, heeft bijgedragen aan het ontstaan van de volgende afbeelding.

Ik was al een tijd bezig met het maken van de reeks, toen ik besloot toch maareens een typische 'Ansichtkaart' te tekenen: de net vernieuwde Oude Markt, op wat later bleek te zijn de vooravond van de terrassificatie, de opvallende opleving van de terrascultuur in neerlands binnensteden.

De Bolwerkstraat, waar de zijgevel van café Het Bolwerk toen nog een blinde muur was. Later is de muur ziende gemaakt.

De toren van de Jozefkerk aan de Oldenzaalsestraat.

Bejaardenwoningen aan de C.F. Klaarstraat. De trapeziumvormige bouw was een welkome onderbreking van het verticale bouwen dat bepalend was voor de gehele stad.

Panorama van het 'Bontweverijterrein' na de sloop van de Bontweverij.

H.B. Blijdensteinlaan met bolesdoorn. De sloop van dit in een halve cirkel gebouwde rijtje arbeiderswoningen is hier al begonnen.

'2 x 2 onder een kap' (Oosterstraat). De kleinste van de Enschedese stadsgezichten hangt in De Museumfabriek te Enschede.

Transburg heet de wijk die gebouwd zou gaan worden op de vlakte die ontstond na het slopen van de fabriek van Van Heek, tussen de Lage Bothofstraat en het spoor naar Gronau. Deze vrij kleine gelakte pastel werd in m'n atelier gekocht door eenvertegenwoordiger van De Nederlandsche Bank, t.b.v. een gastenverblijf van de bank ergens op de Veluwe. Later kwam ik de afbeelding weer tegen op het internet, omdat het werk weer bleek afgestoten en op een veiling van eigenaar verwisseld was. Vreemd genoeg was het in de beschrijving ineens een aquarel geworden...

Toen in 1983 zich de mogelijkheid voordeed om al mijn tot op dat moment gemaakte Enschedese stadsgezichten samen te brengen in een tentoonstelling in het nieuwe Textielindustriemuseum, besloot ik om als laatste telg in deze reeks het Janninkscomplex te tekenen, waarin in de benedenverdieping van de vleugel rechts het museum zich bevond. De andere vleugels waren op dat moment nog haveloos, maar op de etages boven het museum waren de appartementen al bewoond. De rode 2CV was van de directeur van het museum.

Het grafisch ontwerp van de affiche, zowel als dat van de ansichtkaarten en het mapje was van Remco Crouwel, die op de eerste etage, ergens achter de gerestaureerde schoorsteen woonde.

Ter gelegenheid van de tentoonstelling gaf ik een mapje kaarten (10 x 15 cm) uit. De oplage van 1000 stuks was rap uitverkocht.

 1

2

 3

4

 5

6

7

 8

9

10

11

12

De publiciteit die deze fotorealistische pasteltekeningen genereerden leidde ertoe dat ik opdrachten kreeg.

Zo maakte ik dit drieluik voor de vergaderruimte van een nieuw kantoor vanWBV De Volkswoning te Enschede.

V.l.n.r. hun oudste woningbouwproject, hun grootste complex en hun jongste project. Totaal 5.10 x 1.35 m.

Mr. Aalbersestraat (1923-1987), een mooi enigszins aflopend straatje in 't Ribbelt. Ik kwam er vaak langs, want het was niet ver van m'n huis. Toen ik hoorde dat de huizenrij gesloopt zou worden heb ik het beeld vastgelegd. Later is deze pastel (102 x 106 cm) in bezit gekomen van woningcorporatie Ons Huis de eigenaar van deze huizen.

Op verzoek van de directeur van het bejaardencentrum aan de C.F. Klaarstraat maakte ik een tweede portret van het trapeziumvormige complex.

Het Enschedese Wooldrikspark, op verzoek van een particulier.

Concordia, op verzoek, (als afscheidscadeau voor Art Linde, de directeur).

Weliswaar geen Enschede in strikte zin, maar wel als opdracht uit de stadsgezichten ontsproten. Voor de jaarlijks uitgegeven melkkalender van melkfabrikant Coberco maakte ik deze pastel van een mij aangewezen boerderij nabij het Twentse Saasveld.

En deze dan ook maar bij dit hoofdstuk: In opdracht van Architektenburo Herman Hamhuis uit Hardenberg de juist voltooide nieuwbouw voor Esha aan het Groningse Hoendiep, zoals gereproduceerd voor hun nieuwjaarswens 1989.